Instrukcje BHP. Część 1.

Polskie prawo w kwestii instrukcji BHP jest wyjątkowo mało zrozumiałe. De facto żaden przepis nawet nie zobowiązuje do ich przygotowania wprost, aczkolwiek zapis mówiący o konieczności zaopiniowania instrukcji dla wszystkich stanowisk już istnieje. Jak jednak można zaopiniować dokument, który nie został stworzony? No właśnie. A to nie jest jedyny problem z podstawami prawnymi dla instrukcji BHP.

Czy instrukcja być musi?

Tak. Mówią o tym ogólne przepisy BHP, które stanowią, że dla każdego stanowiska pracy winna być przygotowana odrębna instrukcja BHP. Nie jest jednak jasno powiedziane, kto jest odpowiedzialny za przygotowanie instrukcji. Za udostępnienie ich – drogą dedukcji, bo wprost również nie jest to określone – odpowiedzialnym czyni się przedsiębiorcę (pracodawcę).

Kto tworzy, kto wydaje opinię?

Żaden z przepisów nie mówi, kto ma stworzyć instrukcję BHP. Decyzję tę podejmuje przedsiębiorca, do czego przyznaje mu prawo Kodeks Pracy (art. 100 i 211 pkt 7 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.)).

To stanowisko poprzeć można jeszcze innymi przepisami. O tym, że pracodawca wydaje lub udostępnia, ale nie przygotowuje mówią odpowiednio art. 2374 § 2 k.p. oraz § 41 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.), przy czym ten drugi akt wprowadza jedną ważną zmianę, a konkretnie dodaje trzy słowa zmieniające sens poprzednich cytatów: „do stałego korzystania”. Dzięki temu wiadomo, że instrukcja musi być dostępna zawsze dla wszystkich zainteresowanych, a nie może być tylko dokumentem wyprodukowanym po to, aby zaspokoić biurokratyczny głód firmowego archiwum. Mało tego, rozporządzenie precyzuje również, czego instrukcje muszą dotyczyć.

Z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 lipca 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 109, poz. 704 z późn. zm.) wynika, że każdą instrukcję musi zaopiniować pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zakres instrukcji.

Oczywiście z rozporządzenia nie wynika dokładnie, jak instrukcja wygląda ani komu i w jakim trybie ją udostępnić, natomiast celowość wydawania instrukcji jest samowyjaśniająca, ponieważ muszą one dotyczyć:

  1. stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników;
  2. obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych;
  3. postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi;
  4. udzielania pierwszej pomocy.

Gotowce w świetle przepisów.

Ponieważ przepisy nie precyzują, kto opracowuje instrukcje, na rynku dostępne są gotowe opracowania dla poszczególnych stanowisk. Problem polega na tym, że o ile droższe wydania spełniają już chociaż wymogi formalne, to nie można powiedzieć, że są wyczerpujące, ponieważ siłą rzeczy nie dotyczą konkretnych stanowisk z ich specyfiką. Stąd też zaleca się, aby instrukcje przygotowywać, a nie kupować.

Pierwsza pomoc przedmedyczna – czynności podstawowe

Zakres czynności, jakie wykonuje się przy różnego rodzaju zagrożeniach zdrowia i życia z oczywistych względów nie jest stały, są jednak pewne elementy powtarzające się w każdej instrukcji i każdym przypadku. Mają one na celu zapewnienie podstawowego poziomu bezpieczeństwa i zagwarantowanie udzielenia pomocy wszystkim poszkodowanym.

Od czego zacząć?

Zgodnie z podstawową zasadą ratownictwa przedmedycznego, pierwszym krokiem jest zawsze zadbanie o to, aby ratujący nie stał się ratowanym. Nie należy przystępować do czynności ratunkowych, jeśli mogłoby to sprowadzić zagrożenia zdrowia lub życia. W zależności od warunków zabezpieczenie miejsca wypadku i zagwarantowanie bezpiecznej pracy ratownikom może wymagać podjęcia różnych kroków, a w przypadku pomocy przedmedycznej może to być na przykład zakręcenie zaworów wodnych lub gazowych, odcięcie zasilania, usunięcie przewróconych lub niestabilnych przedmiotów itd.

Zrozumienie sytuacji.

Drugi ważny krok to analiza sytuacji. Nie można wezwać pomocy, jeśli nie wiadomo nawet ogólnie, jakie wsparcie będzie potrzebne. Przed wezwaniem pomocy należy więc spróbować oszacować straty, ocenić ilość poszkodowanych, ich stan, a także stan otoczenia, bo będzie to pomocne profesjonalnej ekipie ratunkowej. Warto także w miarę możliwości ustalić przyczynę wypadku, ponieważ to pozwala lepiej zaplanować akcję ratunkową.

Wezwanie pomocy.

Wszystko do tego punktu włącznie ma obowiązek wykonać każdy, a w przeciwnym razie zostanie to uznane za nieudzielenie pomocy. Nawet jeśli samodzielnie z różnych przyczyn nie jest się w stanie udzielić pomocy poszkodowanemu, można wezwać pomoc. W przypadku wypadków przy pracy konieczne jest poinformowanie przełożonych (zgodnie z zapisami w uwagach końcowych do instrukcji BHP), a w razie konieczności również zaalarmowanie innych pracowników, jeśli istnieje ryzyko, że zagrożenie się rozprzestrzeni. Wezwanie pomocy wymaga podania w miarę możliwości jak najdokładniejszych danych przyczyn i skutków wypadku, a także opisu stanowiska, jeśli doszło do jego uszkodzenia i w związku z tym może pojawić się konieczność wezwania specjalistycznej ekipy ratunkowej.

Samodzielne rozpoczęcie akcji.

W większości przypadków istnieją pewne czynności, które można wykonać samodzielnie przed przybyciem zespołu ratowników. Można na przykład ocenić urazy poszkodowanego albo stan jego świadomości. Nade wszystko jednak – i to też jest forma pomocy przedmedycznej – należy utrzymywać kontakt z poszkodowanymi, rozmawiać z nimi, jeśli jest to możliwe, biorąc pod uwagę ich stan, zapobiegać dalszemu pogłębianiu się urazów. Co ważne – te czynności w dużej mierze można prowadzić, nie mając żadnych środków ochrony osobistej, nawet rękawiczek. Dzięki takiemu wsparciu poszkodowany zwykle staje się spokojniejszy, a przybyła ekipa ratownicza jest w stanie uzyskać więcej informacji o stanie poszkodowanego.

Jeśli powodem urazu był wypadek w pracy.

Po usunięciu zagrożenia należy zapoznać się ponownie z instrukcją BHP, skonsultować zdarzenie z przełożonym, aby upewnić się, że możliwa będzie bezpieczna praca na danym stanowisku. Oczywiście do momentu oceny miejsca zdarzenia przez zespół powypadkowy, lub inspektora pracy / prokuratora (po wypadkach zbiorowych, śmiertelnych i ciężkich) nie należy wprowadzać żadnych zmian, w tym podejmować na nowo pracy.

Miniatura - ikona ocena ryzyka zawodowego

Ocena ryzyka zawodowego – informacje wstępne

Ocena ryzyka zawodowego to pierwszy z procesów prowadzących do zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa. Choć wydaje się, że większość potrzebnych informacji można już znaleźć w gotowej postaci w Internecie, nie jest to prawdą i ocenę ryzyka należy przeprowadzić w każdym zakładzie i dla każdego stanowiska oddzielnie, aby mieć pewność, że uwzględnione zostały cechy specyficzne dla danej organizacji.

Norma PN-N-18002 dokładnie precyzuje, czym jest ryzyko zawodowe, przy czym najistotniejszą informacją jest z pewnością fakt, że ryzyko zawodowe powiązane jest z możliwością wystąpienia negatywnych skutków zdrowotnych. Oznacza to, że ocena ryzyka zawodowego ma zapewnić pracownikom, że w czasie pracy nie ucierpi ich zdrowie.

Ocenę ryzyka zawodowego można przedstawić jako analizę bieżącego stanu zabezpieczeń. Ocenie podlega środowisko pracy, definiowane są czynniki szkodliwe, przedsiębrane środki ostrożności i stopień, w jakim dzięki nim można ograniczyć ryzyko konkretnego zdarzenia. Ocena ryzyka zawodowego musi także uwzględniać specyficzne warunki pracy, dzięki czemu możliwe jest również wychwycenie niespecyficznych dla danego zawodu zagrożeń. Przykładem może być ocena ryzyka zawodowego sprzedawcy – co do zasady nie ma zwykle ryzyka poparzenia chemicznego na tym stanowisku, ale w przypadku sprzedawców w sklepie z chemią gospodarstwa domowego należy takie zagrożenie uwzględnić i opisać środki zaradcze.

Cel przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego można jednak rozumieć również nieco inaczej. Wprawdzie naczelnym imperatywem jest obniżenie ryzyka dla zdrowia i życia pracowników tak bardzo, jak to tylko możliwe, ale można na to spojrzeć również z perspektywy ekonomii – każdy wypadek obniża efektywność pracy, zmniejsza wydajność i ogranicza rentowność przedsiębiorstwa, nawet jeśli nie bierze się pod uwagę potencjalnych konsekwencji cywilnoprawnych zdarzenia.

Tabela: stopniowanie ryzyka

Tabelaryczna ocena ryzyka zawodowego

Źródło: pip.gov.pl

Ocena ryzyka zawodowego jest analizą wymuszoną odpowiednimi przepisami. Do przeprowadzenia takowej zobligowany jest każdy pracodawca, ale – co ważne – przepisy nie precyzują w sposób jasny i pełny, w jaki sposób ocenę taką się przeprowadza. Stąd też dziś dominują dwa trendy – byle jaka analiza, która nic nie daje, przeprowadzana przed przedsiębiorców, dla których liczą się tylko krótkoterminowe zyski, albo rzetelna ocena przeprowadzana przez zewnętrznych ekspertów, która ma naprawdę pomóc w zapewnieniu najwyższego standardu bezpieczeństwa, a przy okazji przyczynić się również do wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstwa w dłuższej perspektywie czasowej. To drugie podejście ma też tę zaletę, że bezpieczeństwo pracy jest regulowane różnymi aktami normatywnymi, więc zaangażowanie do jego oceny kogoś, kto potrafi wychwycić biurokratyczne niuanse, ma duże znaczenie dla prawnej sytuacji firmy. Warto też zauważyć, że dobrze przygotowana ocena ryzyk zawodowych dla poszczególnych stanowisk zdecydowanie ułatwia przygotowanie dokumentów szczegółowych, w tym instrukcji BHP i polityki bezpieczeństwa, jeśli taka w firmie obowiązuje. Z kiepską oceną ryzyka nie da się uzyskać równie dobrych efektów.

Zagrożenia w pracy na magazynie i BHP, by im zapobiec

Zagrożenia w pracy magazyniera

Magazynier to zawód bardzo niejednorodny – zagrożenia z nim związane w olbrzymim stopni zależą od samego magazynowanego towaru oraz warunków jego przechowywania. Są też jednak czynniki zagrożeń wspólne dla większości osób pracujących w tym zawodzie, a artykuł ten stanowi syntezę najważniejszych informacji o najpowszechniejszych zagrożeniach w pracy magazyniera.

Magazynier – jakie zagrożenia?

  1. Urazy mechaniczne. Przyczyną urazów mechanicznych w sensie fizycznym jest doznanie przyspieszeń niemożliwych do amortyzacji w obrębie ludzkiego ustroju. Obejmuje to zatem zarówno konsekwencje upadku z drabin, lub podnośników, jak również potrącenia przez wózki widłowe, a także potknięcia, albo uderzenia przez upadające przedmioty. Urazy mechaniczne mogą prowadzić również do śmierci magazyniera, dlatego jest to podstawowe zagrożenie o potencjalnie poważnych następstwach i nieakceptowalnym poziomie ryzyka.
  2. Przeciążenie układu ruchowego. Wynika ono najczęściej z przenoszenia ciężkich ładunków, ale w niektórych przypadkach istotną rolę odgrywa także pozycja przyjmowana przez magazyniera na krześle lub w fotelu wózka albo podnośnika
  3. Choroby narządu słuchu. Ponieważ w wielu magazynach dochodzi przynajmniej do okresowego podwyższenia poziomu hałasu, zagrożenia słuchu i zdrowia uszu są poważnym zagrożeniem w tych miejscach. Występują rzadko, ale tylko dzięki stosowaniu indywidualnych środków ochrony i właściwej organizacji pracy.
  4. Różnorodne negatywne konsekwencje zdrowotne przebywania w nieoptymalnych warunkach mikroklimatycznych. Wybrane towary wymagają przechowywania w obniżonej lub podwyższonej temperaturze, z kolei w przypadku innych magazynów temperatura utrzymywana jest na niskim poziomie ze względów ekonomicznych. Bez względu na przyczynę takiego stanu rzeczy, długotrwałe przebywanie w nieoptymalnej temperaturze może powodować różnorodne skutki zdrowotne i konieczna jest ochrona pracownika przed konsekwencjami panujących w magazynie warunków. Dotyczy to również zagrożenia promieniowaniem, zapyleniem albo oddziaływania związków toksycznych pochodzących z magazynowanych towarów.
  5. Stres psychiczny. Ten spowodowany jest często warunkami pracy: oświetleniem, hałasem, ale także presją wywieraną przez przełożonych lub wysokim poziomem odpowiedzialności, niezrekompensowanym możliwościami relaksu.
  6. Zagrożenia biologiczne. Coraz rzadziej, ale wciąż zdarzają się pogryzienia lub ukąszenia przez owady lub gryzonie w niektórych magazynach. Wiążą się one często również z ryzykiem zakażenia chorobami odzwierzęcymi, zatem należy to zagrożenie potraktować bardzo poważnie, nawet jeśli ryzyko jego wystąpienia jest niewielkie.

Zawód magazyniera to trudna praca, często wiążąca się nawet z kilkunastoma źródłami zagrożeń – wiele zależy bowiem od organizacji pracy magazynu i rodzaju przechowywanych towarów. Przedstawione wyżej zagrożenia stanowią tylko wybór najczęściej spotykanych ryzyk i nie można tej listy potraktować jako zamkniętej, choć bez wątpienia są to najpowszechniejsze zagrożenia i jednocześnie nierzadko te, których nie da się całkowicie wyeliminować.

Instrukcje BHP - uwarunkowania

Instrukcje BHP – jak, kiedy, jakie elementy zawierają?

Instrukcje BHP – źródło dokumentu

Kodeks Pracy wymaga, aby pracodawcy organizowali w swoich zakładach pracę w sposób bezpieczny i higieniczny, a także informowali pracowników o sposobach pracy, występujących zagrożeniach itp.

Co do obowiązków informacyjnych, w tematyce bezpiecznej pracy są ku temu dedykowane 3 działania:

  • Szkolenia BHP, w zakres których wchodzą kwestie prawne ogólne i wewnątrzzakładowe, kwestie prawidłowego organizowania stanowisk pracy, postępowania na wypadek pożaru, wypadku i awarii, a także informacje o wypadkach, które wcześniej wystąpiły w zakładzie.
  • Ocena ryzyka zawodowego: z niej pracownik ma się dowiedzieć przede wszystkim, co mu grozi na stanowisku pracy i w jaki sposób się zabezpieczyć przed każdym typem zagrożeń.
  • Instrukcje BHP – w których pracodawca informuje o czynnościach na stanowisku pracy dozwolonych, zabronionych, a także o niektórych innych kwestiach (o nich poniżej).

Instrukcje BHP – czego dotyczą?

Instrukcje BHP sporządzane są dla:

  • stanowisk pracy – np. Instrukcja BHP na stanowisku pracy z komputerem
  • poszczególnych procesów pracy – np. Instrukcja BHP przy stawianiu rusztowań
  • poszczególnych maszyn – np. Instrukcja BHP przy obsłudze pilarki tarczowej formatowej

Ważne jest, że to pracodawca ustala (np. w porozumieniu ze służbą BHP), czy na danym stanowisku pracy wystarczająca jest instrukcja BHP – jedna dla całego stanowiska i wszystkich procesów i maszyn, czy może niektóre procesy pracy, lub maszyny wymagają odrębnych, bardziej szczegółowych instrukcji BHP.

Instrukcje BHP – kiedy są sporządzane?

Nowe stanowisko pracy / nowa maszyna / nowy proces pracy:

W myśl przepisów, pracodawca ma miesiąc czasu na zidentyfikowanie zagrożeń na nowo powstałych stanowiskach pracy (oraz na ew. przeprowadzenie badań środowiska pracy), oraz uregulowanie kwestii związanych z obowiązkami informacyjnymi, w tym z instrukcjami BHP.

Zmiany na stanowiskach pracy:

Jeśli na stanowisku pracy nastąpiła ISTOTNA ZMIANA, mająca wpływ na bezpieczeństwo pracowników, wtedy konieczne jest ponowienie instrukcji BHP (a także oceny ryzyka, ew. innych dokumentów powiązanych). Tak samo, zasada istotnej zmiany decyduje o konieczności zmienienia instrukcji BHP dla procesu pracy, bądź maszyny.

Przykłady:

  1. Na stanowisku pracy z komputerem, w pomieszczeniu, w którym odbywa się praca, pracodawca zorganizował remont, w jego trakcie zmieniono kolor ścian z beżowego na błękitny. Taka zmiana nie ma wpływu na bezpieczeństwo pracowników i o ile była jedyną zmianą na stanowisku, nie potrzeba zmieniać instrukcji BHP.
  2. Firma wypożyczająca i stawiająca rusztowania zakupiła podnośnik koszowy, by ułatwić pracownikom stawianie rusztowań. Zmienia się organizacja pracy, zmieniają się uprawnienia, jakimi chociaż część załogi powinna się legitymować – zmiany są ISTOTNE. Zatem trzeba instrukcję BHP uaktualnić.
  3. Pracodawca zmienił konstrukcję maszyny – frezarki numerycznej. Zmiana polegała na usunięciu osłon stałych części roboczej, oraz zastąpieniu ich fotokurtyną. Urządzenie nadal jest bezpieczne, ale zmienia się zakres czynności sprawdzających sprawność zabezpieczeń przed pracą – zmiana jest ISTOTNA, a aktualizacja instrukcji BHP jest wymagana.

Instrukcje BHP – jak zapoznawać pracowników?

  • Nowych pracowników zapoznaje się z instrukcjami BHP przynależnymi do ich stanowisk w czasie instruktażu stanowiskowego, to samo dotyczy pracowników przenoszonych na inne stanowiska.
  • Podczas zmian instrukcji BHP – konieczne jest przeprowadzenie ponownego instruktażu stanowiskowego. Konieczność ponowienia instrukcji BHP podpowiada, ze na stanowisku nastąpiły na tyle istotne zmiany, że i tak szkolenie stanowiskowe jest wymagane.
  • W trakcie pracy: powinna obowiązywać zasada stałej dostępności, a zatem instrukcja BHP może być wywieszona na tablicy ogłoszeń, może być umieszczona w szafce serwisowej dla danej maszyny. Może to być kopia.

Instrukcje BHP – jakie elementy składowe?

Wymagania co do treści instrukcji BHP określa Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.).

W skrócie, w instrukcji BHP powinny znaleźć się informacje:

  • Ogólne, jak rodzaj kwalifikacji niezbędnych do przystąpienia do pracy na stanowisku / przy procesie pracy / na maszynie, warunki początkowe podjęcia pracy itp.
  • Czynności konieczne przed rozpoczęciem pracy, by praca była bezpieczna i nie rodziła zagrożeń dla pracownika, ani innych osób
  • Czynności niezbędne w trakcie pracy (niezbędne z punktu widzenia zarówno BHP, jak i prawidłowej, niezakłóconej i jak najmniej uciążliwej pracy)
  • Czynności po pracy – np. związane z przekazaniem zmiany, z rejestrowaniem rożnych zdarzeń podczas zmiany roboczej itp.
  • Zasady postępowania podczas wypadku, pożaru, awarii

Dodatkowo, dobrą praktyką jest zawarcie w instrukcji BHP informacji o:

  • Czynnościach zabronionych
  • Uprawnieniach pracowniczych (np. na wypadek wystąpienia zagrożenia – prawo do powstrzymania się od pracy, lub oddalenia z miejsca zagrożenia)
  • Pierwszej pomocy w typowych dla procesu pracy / stanowiska / maszyny wypadkach przy pracy

Sporządzenie instrukcji BHP, zatwierdzenie dokumentu

Przepisy nie regulują, kto ma sporządzić instrukcję BHP, zatem może to być sam pracodawca, może to być przełożony na stanowisku, może także być to służba BHP, lub zespół powstały z różnych pracowników, mających wiedzę o pracy na stanowisku / maszynie / procesie pracy.

Zatwierdza i przekazuje do stosowania instrukcję BHP sam pracodawca, z zastrzeżeniem, że wcześniej taki dokument winien być skonsultowany z przedstawicielem pracowników.

Ryzyko w pracy magazyniera

Zagrożenia w pracy kasjera

W pracy kasjera można wskazać 5 głównych zagrożeń dla bezpieczeństwa o różnej istotności i częstości występowania, a także odmiennych skutkach. W praktyce jednak wszystko zależy od przygotowania stanowiska pracy i zakresu obowiązków, ponieważ istnieją tu spore różnice między stanowiskiem kasjera w małych sklepach osiedlowych a dużych marketach, gdzie praca kasjera zorganizowana jest zgoła odmiennie.

  1. Bóle mięśniowe, choroby kości i stawów. Zagrożenie to jest związane w głównej mierze z przebywaniem przez długi czas w wymuszonej i zwykle niezbyt ergonomicznej pozycji, połączonej z koniecznością wykonywania pracy przy pakowaniu zakupów klientów. Przeciążenie układu ruchowego może manifestować się na różne sposoby, różne są także sposoby eliminacji lub ograniczania zagrożenia. Jest to najczęstsze zagrożenie, o średniej częstości występowania i nieakceptowalnych następstwach.
  2. Przeciążenia układu ruchowego związane z przenoszeniem towarów. Ze względu na odmienne przyczyny i skutki, zagrożenie to, choć również prawdopodobne i z nieakceptowalnymi następstwami, należy odróżnić od opisanego wcześniej. W tym przypadku dochodzi przede wszystkim do uszkodzeń stawów i kośćca, rzadziej samych mięśni. Odmienne niż w poprzednim punkcie są również metody eliminacji zagrożeń – skupiają się one wokół zmiany organizacji pracy i zastosowaniu wspomagających systemów transportowych, jeśli jest to możliwe.
  3. Porażenie prądem elektrycznym. Choć jest to stosunkowo mało prawdopodobne zagrożenie, jego następstwa są poważne, więc należy zastosować odpowiednie środki zaradcze. Dobra organizacja miejsca pracy oraz regularne przeglądy bezpieczeństwa stosowanych podzespołów elektrycznych mogą niemal całkowicie wyeliminować zagrożenie.
  4. Zranienia, zwichnięcia lub potłuczenia związane z uderzeniem o nieruchome przedmioty. Przyczyną tego zagrożenia jest zwykle zła organizacja miejsca pracy i nieuwaga, ale ważnym elementem jest też jakość materiałów, z których wykonuje się poszczególne elementy stanowiska pracy. Konieczne jest również bieżące usuwanie wypaczeń czy nierówności posadzek i zapewnienie warunków sprzyjających większemu skupieniu uwagi kasjerów.
  5. Problemy ze wzrokiem lub choroby oczu. Przyczyną jest niedostateczne lub przeciwnie, zbyt intensywne oświetlenie, narażenie na długotrwałą emisję promieniowania przez sprzęt komputerowy (monitory kasowe), niedoświetlenie miejscowe stanowiska pracy itd. Dbałość o właściwe oświetlenie miejsca pracy i umożliwienie pracownikom regulacji punktowego oświetlenia stosowanie do bieżących potrzeb może znacząco ograniczyć zagrożenie i zwiększyć komfort pracy.

Wszystkie wyżej wymienione zagrożenia są w pewnej części wspólne również dla stanowiska sprzedawcy, jeśli jest ono sformułowane tak, że obejmuje między innymi obsługę kasy. W praktyce są to zagrożenia powszechne, nieograniczające się jedynie do specyficznego miejsca pracy, natomiast w przypadku kasjerów natężenie czynników ryzyka jest duże, w związku z czym rośnie również prawdopodobieństwo pojawienia się niekorzystnych następstw narażenia.

Zagrożenia w pracy sprzedawcy - jak się przed nimi bronić

Zagrożenia w pracy sprzedawcy

Praca sprzedawcy, w zależności od określonego umową zakresu obowiązków służbowych, może nieść ze sobą sporą liczbę poważnych zagrożeń. Należy je zidentyfikować, aby możliwe było stworzenie kompleksowego planu bezpieczeństwa i dobranie właściwych środków ochrony.

  • Zagrożenia dla układu ruchowego. Częste i długotrwałe przebywanie w niewygodnej pozycji, na przykład w czasie wykładania towaru na niskie półki, a także wykonywania obowiązków wsparcia dla personelu przy kasie powoduje powstanie obciążeń statycznych działających na kościec i układ mięśniowy. Podobne zagrożenia, wynikające jednak z obciążeń dynamicznych, związane są z koniecznością przenoszenia lub ustawiania ciężkich opakowań zbiorczych, lub transportem na wózkach ręcznych towarów pomiędzy różnymi częściami sklepu albo magazynem a sklepem.
  • Zagrożenia dla zdrowia psychicznego. Bardzo często najpoważniejszym zagrożeniem w pracy sprzedawcy jest stres. Manifestuje się on zarówno objawami fizjologicznymi, jak i psychologicznymi, przy czym te ostatnie zwykle mają poważniejsze konsekwencje. Lokalizacja źródeł stresu nie jest łatwa, a całkowite wyeliminowanie tego niekorzystnego zjawiska najczęściej jest niemożliwe.
  • Zaburzenia funkcji poznawczych i zaburzenia zmysłowe. Spowodowane mogą być one niewłaściwym oświetleniem lub zbyt gwałtownymi zmianami temperatury albo po prostu niekorzystną temperaturą w miejscu pracy. Poza zwiększeniem poziomu stresu przedłużające się działanie tych niekorzystnych czynników może przyczyniać się do zaburzeń pracy układu nerwowego, a nawet trwałego uszkodzenia organów zmysłowych i w konsekwencji zaburzenia funkcji poznawczych.

Nie w każdym przypadku zagrożenia będą identyczne. Wiele zależy od stopnia specjalizacji stanowiska (w mniejszych sklepach zwykle zagrożeń jest więcej, w dużych marketach, gdzie zadania podzielone są między wielu pracowników, część zagrożeń jest specyficzna wyłącznie dla niektórych stanowisk). Bardzo ważnym czynnikiem zabezpieczającym przed zagrożeniami jest w takim przypadku organizacja pracy – jest to środek zapobiegawczy działający przeciwko konsekwencjom stresu, ale również zmniejszający dokuczliwość zagrożeń fizycznych.

Ponieważ trudno jest poprzez działania kierownictwa zmniejszyć poziom stresu, bardzo dużego znaczenia nabierają odpowiednie szkolenia. Praca na stanowisku sprzedawcy wymaga określonych predyspozycji psychologicznych i zdolności do podejmowania wysiłku fizycznego – obecnie jednak zawód ten postrzegany jest jako podstawowy i często w związku z tym bagatelizuje się zagrożenia, na jakie narażony jest sprzedawca. Niedostosowanie szkoleń BHP do zasad obowiązujących w realiach konkretnego sklepu prowadzi do niedopasowania treści do wymogów firmy, co przyczynia się do większej niż zwykle szkodliwości czynników ryzyka – pracownik nieprzygotowany do właściwej odpowiedzi na zagrożenie jest na nie bardziej podatny, dlatego poza identyfikacją zagrożeń tak ważne jest przeprowadzenie profesjonalnego szkolenia wstępnego.

znak ostrzegawczy - wypadki przy umowach cywilnoprawnych

Charakterystyka wypadków osób ubezpieczonych (na podstawie umów cywilnoprawnych)

W przypadku umów cywilnoprawnych komplikuje się ocena wypadków. To, że do nich dochodzi, to pewne, natomiast istnieją pewne różnice w ocenie przedmiotowych sytuacji – z pewnością można stwierdzić, że osoby pracujące na podstawie umów cywilnoprawnych nie są traktowane na równi z pracownikami – ich uprawnienia są mniejsze i nie nabywa się ich automatycznie.

Wypadek – rejestracja i zalecenia

Podstawowe czynności, jakie musi wykonać pracodawca, którego pracownik uległ wypadkowi, to dopisanie zdarzenia do rejestru wypadków i wydanie zaleceń zwiększenia poziomu bezpieczeństwa. Charakterystyczną cechą wypadków osób ubezpieczonych na podstawie umów cywilnoprawnych jest fakt, że nie muszą być one rejestrowane, natomiast co do wydawania zaleceń – w interesie przedsiębiorcy leży, aby zagrożenie jak najszybciej usunąć.

Forma zatrudnienia na papierze i w praktyce

Obecnie częstą praktyką jest zatrudnianie pracowników na umowę zlecenie (i w tym zdaniu nie ma sprzeczności). Umowa taka ma treść właściwą umowie o pracę (wskazane jest miejsce i czas wykonywania obowiązków, wskazany jest przełożony itd.), natomiast nagłówek głosi, że jest to umowa zlecenie. W takim przypadku wypadek przy pracy może zostać uznany za wypadek pracowniczy, ponieważ zgodnie z dominującym orzecznictwem umowę ocenia się nie po tytule, ale po treści, ergo taką formę umowy uznać należy za umowę o pracę. To nakłada na pracodawcę pełnię obowiązków związanych z wypadkiem.

Podstawowa różnica w definicji

W przypadku wypadków pracowniczych wypadek musi mieć związek z pracą – w przypadku osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych taka definicja nie ma sensu prawnego, więc zostało to zastąpione bardziej abstrakcyjną konstrukcją mówiącą o w czasie wykonywania określonych w umowie czynności lub czynności niezbędnych do ich wykonania, nawet jeśli nie są one odpłatne, ale odbywają się w okresie objęcia ubezpieczeniem wypadkowym”. Takie postawienie sprawy oznacza, że osoba mająca polecenie pomalowania płotu na podstawie umowy o dzieło, może ulec niepracowniczemu wypadkowi przy pracy w czasie odbywania przejazdu do sklepu w celu zakupu farby, przy czym można założyć, że w tym przypadku, analogicznie, jak ma to miejsce w pracowniczych wypadkach przy pracy, wymaga się, aby była to podróż najkrótsza (lub ekonomicznie najszybsza). Co więcej, w szczególnych przypadkach za niepracownicze wypadki przy pracy mogą zostać uznane również wypadki w czasie uprawiania sportu lub pobierania nauki.

Nie należy zapominać, że poszkodowanemu, niezależnie od stosunku pracy lub podstawy zatrudnienia wolno skorzystać z uprawnień nadawanych przez Kodeks Cywilny – w przypadku umów cywilnoprawnych jest to często podstawowe narzędzie dochodzenia swoich roszczeń, przy czym należy nadmienić, iż wykorzystanie przepisów KC nie jest uzależnione od opłacenia ubezpieczenia wypadkowego i następuje na wniosek poszkodowanego, natomiast stroną pozwaną będzie firma, na rzecz której poszkodowany wykonywał pracę (a więc w przypadku umów agencyjnych nie agencja, ale firma, w której siedzibie wykonywano obowiązki).

Charakterystyka wypadków zrównanych z wypadkami przy pracy

Istnieje w przepisach pewna grupa wypadków, które, choć nie zachodzi w ich przypadku bezpośredni związek z wykonywaniem czynności służbowych, traktowane są na równi z wypadkami przy pracy. Tego rodzaju sytuacje dotyczą zdarzeń, które, choć nie są bezpośrednio związane z pracą, mogą mieć miejsce jedynie w przypadku pracownika danej firmy. Brzmi to nieco zawile, ale ze względów praktycznych takiego stopnia abstrakcji wymaga sformułowanie przepisów.

Wypadki zrównane z wypadkami przy pracy

Aby ułatwić praktyczne rozpoznanie okoliczności wypadku i umożliwić stwierdzenie, czy w konkretnym przypadku zaistniał wypadek równoważny wypadkowi przy pracy, czy nie, wprowadzono dodatkowe charakterystyki dla trzech rodzajów sytuacji, w których dochodzi do wypadków. W rozumieniu przepisów za wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy dochodzi:

  • jeśli pracownik realizuje zadania zlecone przez działające w obrębie zakładu jednostki związkowe. Warunkiem oczywiście jest odpowiedni poziom bezpieczeństwa zapewniany przez środki ochrony indywidualnej i inne zabezpieczenia w czasie trwania czynności – gdyby do wypadku doszło z racji złego zabezpieczenia miejsca działania albo niedostosowania zadań do kompetencji pracownika, nadal można mówić o wypadku, ale jego klasyfikacja jest sprawą bardziej skomplikowaną;
  • jeśli pracownik przebywa w podróży służbowej, a rozpatrywane zdarzenie ma związek z zadaniami, które zostały powierzone pracownikowi na czas podróży. Wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy będzie więc wypadek drogowy w czasie przejazdu na szkolenie lub w miejscu odbywania spotkań służbowych, ale już wypadek w czasie wolnym – nie;
  • jeśli pracownik odbywa służbę w jednostce samoobrony lub zakładowej straży pożarnej, przy czym w tym przypadku nie ma znaczenia, czy miejsce służby znajdowało się na terenie zakładu pracodawcy czy poza nim.

Wypadki zrównane z wypadkami przy pracy – podsumowanie graficzne

Wypadki zrównane z wypadkami przy pracy: infografika

Infografika: wypadki zrównane z wypadkami przy pracy

Nadal w mocy pozostają oczywiście podstawowe kryteria charakterystyczne wypadku: nagłość zdarzenia, zewnętrzna przyczyna oraz konsekwencje, do których zalicza się uraz lub śmierć pracownika. W przypadku wypadków zrównanych z wypadkami przy pracy obowiązują te same zasady ustalania okoliczności i pracownik nabywa w związku z wypadkiem identyczne prawa do zasiłków.

Co ważne, wypadkowi zrównanemu z wypadkiem przy pracy może ulec jedynie pracownik. To oznacza, że wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy nie może zostać stwierdzony w przypadku osób pobierających stypendia, przyuczanych do zawodu ani pracujących na podstawie umów cywilnoprawnych. Katalog wyłączeń jest zresztą szerszy, jednak pozostałe sytuacje mają miejsce stosunkowo rzadko, w związku z tym również praktyka orzecznicza jest uboższa.

Podsumowując: zrównanie wypadku z wypadkiem przy pracy ma wymiar formalny, ponieważ dotyczy jedynie kwestii związanych ze sporządzaniem dokumentacji powypadkowej. Nie wpływa to natomiast na uprawnienia pracownika, zmianie nie ulega również sama definicja wypadku ani warunki uznania danego zdarzenia za związane z pracą – w tym przypadku katalog wygląda nieco inaczej, jednak ciągłość przyczynowo-skutkowa między zatrudnieniem a wypadkiem pozostaje zachowana, ponieważ osoby niezatrudnione nie mogą ulegać wypadkom przy pracy, ergo tej kwestii również zrównanie nie zmienia.

Dodatkowe informacje:

Infografika na temat wypadków zrównanych z wypadkami przy pracy – pobierz.

Wypadek drogowy - w drodze do pracy

Charakterystyka wypadków w drodze do pracy i z pracy

Wypadek w drodze do pracy wydaje się łatwy do scharakteryzowania, jednak w praktyce pojęcie to jest dość szerokie, a jednocześnie obwarowane kilkoma ograniczeniami, które sprawiają, że nie każda droga do pracy jest tak samo dobra w rozumieniu przepisów.

Którędy do pracy?

Przepisy, a konkretnie ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, definiuje wypadki przy pracy jako zdarzenia, które miały miejsce w drodze do pracy lub z pracy, ale tylko pod warunkiem, że droga ta była najkrótszą możliwą i nie została przerwana, a więc w tym czasie pracownikowi nie wolno załatwiać spraw prywatnych, nawet jeśli pozornie nie wpływa to na czas potrzebny na pokonanie drogi do pracy lub z pracy. W przeciwnym razie zdarzenie nie zostanie uznane za wypadek w drodze do pracy.

Nie tylko do domu

Co ważne, wypadki w drodze do lub z pracy nie są na stałe związane z trasą dom-praca-dom. Ustawodawca dopuszcza bowiem zamknięty katalog innych punktów:

  • inne miejsce zatrudnienia;
  • miejsca zwykłego wykonywania funkcji służbowych;
  • miejsca zwykłego spożywania posiłków;
  • miejsca odbywania nauki.

Co może się wydarzyć w drodze do pracy?

W tym przypadku oczywiście nie ma mowy o zamkniętym katalogu wypadków, natomiast z pewnością można stworzyć listę dość często powtarzających się zdarzeń. Do tych na pewno można zaliczyć wypadki drogowe, urazy spowodowane oblodzeniem chodnika, potknięcia, ale także – na szczęście zdecydowanie rzadziej występujące – wypadki spowodowane świadomym i celowym działaniem osób trzecich.

Świadczenia związane z wypadkami mającymi miejsce w drodze do pracy

Każdy pracownik, który uległ wypadkowi w drodze z pracy lub do pracy, ma prawo do pełnego wynagrodzenia przez 33 dni w ciągu roku (czas ten może być dzielony między krótsze okresy niezdolności do pracy występujące po kilku wypadkach), a następnie zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego. Jeśli powstała wskutek wypadku niezdolność do pracy będzie miała charakter trwały, można ubiegać się również o rentę z tytułu niezdolności do pracy – o jej przyznaniu, podobnie jak o przyznaniu świadczenia rehabilitacyjnego, decyduje jednak lekarz orzecznik, natomiast prawo do wynagrodzenia i zasiłku chorobowego nie podlegają jego ocenie, a wynikają wprost z przepisów prawa, choć oczywiście ograniczony jest czas, przez jaki wszystkie te świadczenia mogą być wypłacane.

Nie ma natomiast możliwości uzyskania jednorazowego odszkodowania z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu wypadku w drodze do pracy lub z pracy. Jak więc widać, sama definicja już jest mocno skomplikowana i mglista, a dodatkowe komplikacje, dotyczące szczególnie oceny parametrów subiektywnych, takich jak czas podróży i wielkość doznanych urazów sprawiają, że kwestie związane z wypadkami w drodze do pracy są zwykle bardzo skomplikowane i trudno tu o jakiekolwiek uogólnienia na wyższym poziomie szczegółowości.