Archiwa tagu: dokumentacja BHP

Tagiem „dokumentacja BHP” oznaczone są wszystkie treści na blogu, które dotyczą szeroko rozumianej dokumentacji w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, a więc:
– dokumentacji ze szkoleń BHP
– dokumentacji powypadkowej
– wszelkich rejestrów: czynników szkodliwych i uciążliwych, wypadków przy pracy, zdarzeń potencjalnie wypadkowych, rejestrów kontroli, innych
– analiz stanu BHP
– instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy
– ocen ryzyka zawodowego
– instrukcji bezpiecznego wykonania robót ibwr
– procedur związanych z systemem bezpieczeństwa i higieny pracy.

Instrukcje BHP. Część 2.

Instrukcje BHP, jak zaznaczaliśmy w poprzedniej części artykułu, nie są szczególnie precyzyjnie opisane w polskich przepisach. Nie jest na przykład wskazane, jakie są wymagane części składowe instrukcji, natomiast ze względów praktycznych wyróżnia się zwykle 7 takich elementów. Nie mają one koniecznie formy odrębnych zapisów, natomiast są ważne dla spełnienia wymogu kompleksowości instrukcji.

  1. Informacje ogólne. W tej części umieszcza się informacje o tym, jakie kwalifikacje musi mieć pracownik na danym stanowisku, jakie szkolenia musi wcześniej odbyć, jakie badania profilaktyczne musi mieć przeprowadzone i jakie są obowiązujące na danym stanowisku środki ochrony indywidualnej. Można to umownie nazwać punktem „bezpiecznego wejścia” – bez spełnienia tych wymogów stanowisko pracy jest potencjalnie niebezpieczne.
  2. Podstawowe warunki bezpieczeństwa. W tej części omawia się kluczowe elementy wpływające na BHP, a więc nawiązuje również do zagrożeń. Może to dotyczyć przygotowania dróg ewakuacji ze stanowisk zagrożonych pożarem albo podstawowego zabezpieczenia urządzeń ciśnieniowych. Jest to punkt, który umownie nazwiemy „bezpiecznym podejściem” – dzięki realizacji tych postulatów przebywanie w pobliżu stanowiska nie stanowi zagrożenia.
  3. Czynności przygotowawcze. Ten fragment opisuje, co należy zrobić przed przystąpieniem do pracy, a więc jakie elementy maszyn czy urządzeń należy sprawdzić, jak przygotować materiał albo bezpośrednie otoczenie, np. pojemniki odbiorcze itd. Takie „bezpieczne przygotowanie” zapewnia późniejszy bezawaryjny i bezwypadkowy rozruch.
  4. Czynności w czasie pracy, czyli faza „bezpiecznej pracy”. Dzięki zastosowaniu instrukcji zawartych w tym elemencie, np. zakazu palenia praca urządzenia jest bezpieczna dla operatora. Punkt ten można połączyć z kolejnym.
  5. Zabronione czynności eksploatacyjne. Tutaj najczęściej umieszcza się przepisy, których nie da się określić inaczej niż głosem zdrowego rozsądku: niedotykanie ruchomych elementów maszyn, cięcie elementów metalowych nożami do drewna itp.
  6. Czynności końcowe, czyli „bezpieczne wyłączenie”. Ten fragment instrukcji opisuje procedurę zakończenia pracy, uporządkowania stanowiska i ewentualnie przekazania go zmiennikom, jeśli chodzi o przygotowanie do pracy (kwestie organizacyjne znajdują się w kolejnym punkcie).
  7. Uwagi końcowe, czyli procedury alarmowe, droga przekazania stanowiska kolejnej zmianie, uwagi co do wykonania poszczególnych elementów instrukcji albo częste wyjątki.

Poszczególne części instrukcji nie muszą być wizualnie wydzielone – można to zrobić, jeśli instrukcja jest długa, ale często nie ma takiej konieczności. Dobra instrukcja bardziej, niż konkretnym przepisom, czyni zadość potrzebie bezpiecznej organizacji pracy i dlatego nie ma jednego, określonego rozporządzeniem, wzoru instrukcji, ale ustawodawca pozostawia pracodawcy pewną swobodę. Poszczególne części instrukcji muszą następować po sobie w logicznym porządku, ale podział na wspomniane wyżej 7 elementów należy potraktować jako wskazówkę pomagającą tworzyć czytelne instrukcje, a nie jako zasadę, której trzeba bezwzględnie przestrzegać.

Instrukcje BHP. Część 1.

Polskie prawo w kwestii instrukcji BHP jest wyjątkowo mało zrozumiałe. De facto żaden przepis nawet nie zobowiązuje do ich przygotowania wprost, aczkolwiek zapis mówiący o konieczności zaopiniowania instrukcji dla wszystkich stanowisk już istnieje. Jak jednak można zaopiniować dokument, który nie został stworzony? No właśnie. A to nie jest jedyny problem z podstawami prawnymi dla instrukcji BHP.

Czy instrukcja być musi?

Tak. Mówią o tym ogólne przepisy BHP, które stanowią, że dla każdego stanowiska pracy winna być przygotowana odrębna instrukcja BHP. Nie jest jednak jasno powiedziane, kto jest odpowiedzialny za przygotowanie instrukcji. Za udostępnienie ich – drogą dedukcji, bo wprost również nie jest to określone – odpowiedzialnym czyni się przedsiębiorcę (pracodawcę).

Kto tworzy, kto wydaje opinię?

Żaden z przepisów nie mówi, kto ma stworzyć instrukcję BHP. Decyzję tę podejmuje przedsiębiorca, do czego przyznaje mu prawo Kodeks Pracy (art. 100 i 211 pkt 7 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.)).

To stanowisko poprzeć można jeszcze innymi przepisami. O tym, że pracodawca wydaje lub udostępnia, ale nie przygotowuje mówią odpowiednio art. 2374 § 2 k.p. oraz § 41 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.), przy czym ten drugi akt wprowadza jedną ważną zmianę, a konkretnie dodaje trzy słowa zmieniające sens poprzednich cytatów: „do stałego korzystania”. Dzięki temu wiadomo, że instrukcja musi być dostępna zawsze dla wszystkich zainteresowanych, a nie może być tylko dokumentem wyprodukowanym po to, aby zaspokoić biurokratyczny głód firmowego archiwum. Mało tego, rozporządzenie precyzuje również, czego instrukcje muszą dotyczyć.

Z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 lipca 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 109, poz. 704 z późn. zm.) wynika, że każdą instrukcję musi zaopiniować pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zakres instrukcji.

Oczywiście z rozporządzenia nie wynika dokładnie, jak instrukcja wygląda ani komu i w jakim trybie ją udostępnić, natomiast celowość wydawania instrukcji jest samowyjaśniająca, ponieważ muszą one dotyczyć:

  1. stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników;
  2. obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych;
  3. postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi;
  4. udzielania pierwszej pomocy.

Gotowce w świetle przepisów.

Ponieważ przepisy nie precyzują, kto opracowuje instrukcje, na rynku dostępne są gotowe opracowania dla poszczególnych stanowisk. Problem polega na tym, że o ile droższe wydania spełniają już chociaż wymogi formalne, to nie można powiedzieć, że są wyczerpujące, ponieważ siłą rzeczy nie dotyczą konkretnych stanowisk z ich specyfiką. Stąd też zaleca się, aby instrukcje przygotowywać, a nie kupować.

Miniatura - ikona ocena ryzyka zawodowego

Ocena ryzyka zawodowego – informacje wstępne

Ocena ryzyka zawodowego to pierwszy z procesów prowadzących do zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa. Choć wydaje się, że większość potrzebnych informacji można już znaleźć w gotowej postaci w Internecie, nie jest to prawdą i ocenę ryzyka należy przeprowadzić w każdym zakładzie i dla każdego stanowiska oddzielnie, aby mieć pewność, że uwzględnione zostały cechy specyficzne dla danej organizacji.

Norma PN-N-18002 dokładnie precyzuje, czym jest ryzyko zawodowe, przy czym najistotniejszą informacją jest z pewnością fakt, że ryzyko zawodowe powiązane jest z możliwością wystąpienia negatywnych skutków zdrowotnych. Oznacza to, że ocena ryzyka zawodowego ma zapewnić pracownikom, że w czasie pracy nie ucierpi ich zdrowie.

Ocenę ryzyka zawodowego można przedstawić jako analizę bieżącego stanu zabezpieczeń. Ocenie podlega środowisko pracy, definiowane są czynniki szkodliwe, przedsiębrane środki ostrożności i stopień, w jakim dzięki nim można ograniczyć ryzyko konkretnego zdarzenia. Ocena ryzyka zawodowego musi także uwzględniać specyficzne warunki pracy, dzięki czemu możliwe jest również wychwycenie niespecyficznych dla danego zawodu zagrożeń. Przykładem może być ocena ryzyka zawodowego sprzedawcy – co do zasady nie ma zwykle ryzyka poparzenia chemicznego na tym stanowisku, ale w przypadku sprzedawców w sklepie z chemią gospodarstwa domowego należy takie zagrożenie uwzględnić i opisać środki zaradcze.

Cel przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego można jednak rozumieć również nieco inaczej. Wprawdzie naczelnym imperatywem jest obniżenie ryzyka dla zdrowia i życia pracowników tak bardzo, jak to tylko możliwe, ale można na to spojrzeć również z perspektywy ekonomii – każdy wypadek obniża efektywność pracy, zmniejsza wydajność i ogranicza rentowność przedsiębiorstwa, nawet jeśli nie bierze się pod uwagę potencjalnych konsekwencji cywilnoprawnych zdarzenia.

Tabela: stopniowanie ryzyka

Tabelaryczna ocena ryzyka zawodowego

Źródło: pip.gov.pl

Ocena ryzyka zawodowego jest analizą wymuszoną odpowiednimi przepisami. Do przeprowadzenia takowej zobligowany jest każdy pracodawca, ale – co ważne – przepisy nie precyzują w sposób jasny i pełny, w jaki sposób ocenę taką się przeprowadza. Stąd też dziś dominują dwa trendy – byle jaka analiza, która nic nie daje, przeprowadzana przed przedsiębiorców, dla których liczą się tylko krótkoterminowe zyski, albo rzetelna ocena przeprowadzana przez zewnętrznych ekspertów, która ma naprawdę pomóc w zapewnieniu najwyższego standardu bezpieczeństwa, a przy okazji przyczynić się również do wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstwa w dłuższej perspektywie czasowej. To drugie podejście ma też tę zaletę, że bezpieczeństwo pracy jest regulowane różnymi aktami normatywnymi, więc zaangażowanie do jego oceny kogoś, kto potrafi wychwycić biurokratyczne niuanse, ma duże znaczenie dla prawnej sytuacji firmy. Warto też zauważyć, że dobrze przygotowana ocena ryzyk zawodowych dla poszczególnych stanowisk zdecydowanie ułatwia przygotowanie dokumentów szczegółowych, w tym instrukcji BHP i polityki bezpieczeństwa, jeśli taka w firmie obowiązuje. Z kiepską oceną ryzyka nie da się uzyskać równie dobrych efektów.

Instrukcje BHP - uwarunkowania

Instrukcje BHP – jak, kiedy, jakie elementy zawierają?

Instrukcje BHP – źródło dokumentu

Kodeks Pracy wymaga, aby pracodawcy organizowali w swoich zakładach pracę w sposób bezpieczny i higieniczny, a także informowali pracowników o sposobach pracy, występujących zagrożeniach itp.

Co do obowiązków informacyjnych, w tematyce bezpiecznej pracy są ku temu dedykowane 3 działania:

  • Szkolenia BHP, w zakres których wchodzą kwestie prawne ogólne i wewnątrzzakładowe, kwestie prawidłowego organizowania stanowisk pracy, postępowania na wypadek pożaru, wypadku i awarii, a także informacje o wypadkach, które wcześniej wystąpiły w zakładzie.
  • Ocena ryzyka zawodowego: z niej pracownik ma się dowiedzieć przede wszystkim, co mu grozi na stanowisku pracy i w jaki sposób się zabezpieczyć przed każdym typem zagrożeń.
  • Instrukcje BHP – w których pracodawca informuje o czynnościach na stanowisku pracy dozwolonych, zabronionych, a także o niektórych innych kwestiach (o nich poniżej).

Instrukcje BHP – czego dotyczą?

Instrukcje BHP sporządzane są dla:

  • stanowisk pracy – np. Instrukcja BHP na stanowisku pracy z komputerem
  • poszczególnych procesów pracy – np. Instrukcja BHP przy stawianiu rusztowań
  • poszczególnych maszyn – np. Instrukcja BHP przy obsłudze pilarki tarczowej formatowej

Ważne jest, że to pracodawca ustala (np. w porozumieniu ze służbą BHP), czy na danym stanowisku pracy wystarczająca jest instrukcja BHP – jedna dla całego stanowiska i wszystkich procesów i maszyn, czy może niektóre procesy pracy, lub maszyny wymagają odrębnych, bardziej szczegółowych instrukcji BHP.

Instrukcje BHP – kiedy są sporządzane?

Nowe stanowisko pracy / nowa maszyna / nowy proces pracy:

W myśl przepisów, pracodawca ma miesiąc czasu na zidentyfikowanie zagrożeń na nowo powstałych stanowiskach pracy (oraz na ew. przeprowadzenie badań środowiska pracy), oraz uregulowanie kwestii związanych z obowiązkami informacyjnymi, w tym z instrukcjami BHP.

Zmiany na stanowiskach pracy:

Jeśli na stanowisku pracy nastąpiła ISTOTNA ZMIANA, mająca wpływ na bezpieczeństwo pracowników, wtedy konieczne jest ponowienie instrukcji BHP (a także oceny ryzyka, ew. innych dokumentów powiązanych). Tak samo, zasada istotnej zmiany decyduje o konieczności zmienienia instrukcji BHP dla procesu pracy, bądź maszyny.

Przykłady:

  1. Na stanowisku pracy z komputerem, w pomieszczeniu, w którym odbywa się praca, pracodawca zorganizował remont, w jego trakcie zmieniono kolor ścian z beżowego na błękitny. Taka zmiana nie ma wpływu na bezpieczeństwo pracowników i o ile była jedyną zmianą na stanowisku, nie potrzeba zmieniać instrukcji BHP.
  2. Firma wypożyczająca i stawiająca rusztowania zakupiła podnośnik koszowy, by ułatwić pracownikom stawianie rusztowań. Zmienia się organizacja pracy, zmieniają się uprawnienia, jakimi chociaż część załogi powinna się legitymować – zmiany są ISTOTNE. Zatem trzeba instrukcję BHP uaktualnić.
  3. Pracodawca zmienił konstrukcję maszyny – frezarki numerycznej. Zmiana polegała na usunięciu osłon stałych części roboczej, oraz zastąpieniu ich fotokurtyną. Urządzenie nadal jest bezpieczne, ale zmienia się zakres czynności sprawdzających sprawność zabezpieczeń przed pracą – zmiana jest ISTOTNA, a aktualizacja instrukcji BHP jest wymagana.

Instrukcje BHP – jak zapoznawać pracowników?

  • Nowych pracowników zapoznaje się z instrukcjami BHP przynależnymi do ich stanowisk w czasie instruktażu stanowiskowego, to samo dotyczy pracowników przenoszonych na inne stanowiska.
  • Podczas zmian instrukcji BHP – konieczne jest przeprowadzenie ponownego instruktażu stanowiskowego. Konieczność ponowienia instrukcji BHP podpowiada, ze na stanowisku nastąpiły na tyle istotne zmiany, że i tak szkolenie stanowiskowe jest wymagane.
  • W trakcie pracy: powinna obowiązywać zasada stałej dostępności, a zatem instrukcja BHP może być wywieszona na tablicy ogłoszeń, może być umieszczona w szafce serwisowej dla danej maszyny. Może to być kopia.

Instrukcje BHP – jakie elementy składowe?

Wymagania co do treści instrukcji BHP określa Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.).

W skrócie, w instrukcji BHP powinny znaleźć się informacje:

  • Ogólne, jak rodzaj kwalifikacji niezbędnych do przystąpienia do pracy na stanowisku / przy procesie pracy / na maszynie, warunki początkowe podjęcia pracy itp.
  • Czynności konieczne przed rozpoczęciem pracy, by praca była bezpieczna i nie rodziła zagrożeń dla pracownika, ani innych osób
  • Czynności niezbędne w trakcie pracy (niezbędne z punktu widzenia zarówno BHP, jak i prawidłowej, niezakłóconej i jak najmniej uciążliwej pracy)
  • Czynności po pracy – np. związane z przekazaniem zmiany, z rejestrowaniem rożnych zdarzeń podczas zmiany roboczej itp.
  • Zasady postępowania podczas wypadku, pożaru, awarii

Dodatkowo, dobrą praktyką jest zawarcie w instrukcji BHP informacji o:

  • Czynnościach zabronionych
  • Uprawnieniach pracowniczych (np. na wypadek wystąpienia zagrożenia – prawo do powstrzymania się od pracy, lub oddalenia z miejsca zagrożenia)
  • Pierwszej pomocy w typowych dla procesu pracy / stanowiska / maszyny wypadkach przy pracy

Sporządzenie instrukcji BHP, zatwierdzenie dokumentu

Przepisy nie regulują, kto ma sporządzić instrukcję BHP, zatem może to być sam pracodawca, może to być przełożony na stanowisku, może także być to służba BHP, lub zespół powstały z różnych pracowników, mających wiedzę o pracy na stanowisku / maszynie / procesie pracy.

Zatwierdza i przekazuje do stosowania instrukcję BHP sam pracodawca, z zastrzeżeniem, że wcześniej taki dokument winien być skonsultowany z przedstawicielem pracowników.

Zadania służby BHP - co to jest?

Wypadki przy pracy cz. 2: co nie jest wypadkiem?

W poprzednim wpisie wypadki przy pracy cz. 1: kiedy jest wypadek – omówiona została szerzej definicja wypadku przy pracy. Dla przypomnienia, brzmi ona tak:

Ustawa  z dnia 30 października 2002 r.  o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy  i chorób zawodowych.

Art. 3. 1. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1)     podczas   lub w   związku   z wykonywaniem   przez   pracownika   zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

2)     podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;

3)     w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Dzisiaj omówimy, kiedy zdarzenie skutkujące rozstrojem zdrowia pracownika nie może być zaklasyfikowane jako wypadek przy pracy.

Opierając się na powyższej definicji, rozbijmy kryteria uznania zdarzenia za wypadek przy pracy:

Zdarzenie nagłe

Co nie jest wypadkiem?

  • urazy przeciążeniowe, powstałe w związku z wykonywaną pracą, a konkretnie z jakimiś czynnikami biomechanicznymi (np. urazy kolan wskutek wielokrotnie powtarzających się ruchów nogi), które działają na pracownika ciągle lub cyklicznie (ponad 1 dzień)
  • rozstrój zdrowia psychicznego wskutek np. stale występujących w środowisku pracy czynników stresogennych

Przyczyna zewnętrzna

Nie będzie wypadkiem na przykład:

  • zawał serca, jeśli poszkodowany miał zdiagnozowaną chorobę wieńcową (przyczyną rozstroju zdrowia jest choroba wewnętrzna)
  • akt samookaleczenia

Uraz lub śmierć

Tutaj ponownie wykluczeniem zdarzenia jako wypadek przy pracy może być zawał wskutek zdiagnozowanej choroby wieńcowej, ponadto stałych problemów zespołom powypadkowym dostarczają przypadki odnowienia się lumbago / rwy kulszowej / dyskopatii, jeśli poszkodowany już wcześniej miał zdiagnozowane takie choroby (zdaniem wielu lekarzy chorób tych nie da się całkowicie wyleczyć i kolejne wystąpienia objawów /bólu, trudności w poruszaniu się / są raczej pewne).

Kolejnym powodem do wykluczenia zdarzenia jako wypadku przy pracy jest zatrucie. Niektóre rodzaje zatruć nie dają żadnych urazów, nie powodują żadnych problemów medycznych, po usunięciu z organizmu substancji, którą zatruł się poszkodowany. Takie zdarzenie zatem nie może być uznane za wypadek przy pracy, przy czym akurat w temacie zatruć jest dość bogate orzecznictwo sądów, wedle którego w niektórych przypadkach zatrucia uznaje się za wypadek przy pracy (dotyczy to w szczególności zatruć pokarmowych w gastronomii i górnictwa).

Związek z pracą

Wypadki, które wydarzyły się w trakcie samowolnego opuszczenia zakładu pracy przez pracownika, nie mogą być zaklasyfikowane jako wypadki przy pracy – nie ma związku z wykonywaną pracą.

To samo dotyczy wypadków poza zakładem pracy, jeśli poszkodowany opuścił go za przyzwoleniem przełożonych, ale w celu wykonywania czynności prywatnych.

Trzecie wykluczenie, to wypadek w czasie wykonywania czynności prywatnych przez pracownika na terenie zakładu pracy i w godzinach pracy.

Warto dodać, że wykluczenie pierwsze i trzecie w kategorii „Związek z pracą” może także być przyczyną nałożenia kary porządkowej na pracownika.

Zdarzenie nie zostało uznane za wypadek przy pracy, co wtedy?

W takiej sytuacji poszkodowany, jeśli nie zgadza się z decyzją zespołu powypadkowego, ma dwie możliwości:

  • Zgłoszenie uwag do protokołu i przekazanie ich na piśmie pracodawcy, jeszcze zanim ten zatwierdzi protokół powypadkowy. Jeśli pracodawca, mimo zgłoszonych uwag zatwierdzi protokół powypadkowy, wg którego zdarzenia nie uznaje się za wypadek przy pracy, jest jeszcze opcja 2:
  • Zgłoszenie się po poradę prawną do najbliższej siedziby Okręgowego Inspektoratu Pracy – inspektorzy pracy bądź wyjaśnią poszkodowanemu zasadność nieuznania zdarzenia za wypadek przy pracy, bądź podejmą kroki względem pracodawcy, jeśli uwagi poszkodowanego są zasadne.